Jod to bardzo ważny dla życia pierwiastek śladowy, który bierze udział w syntezie hormonów tarczycy, co z kolei wpływa na prawidłowe jej funkcjonowanie, która z kolei oddziałuje na cały organizm człowieka. Nasze ciało nie ma zdolności wytwarzania ani magazynowania jodu, w związku z czym musi być on stale dostarczany wraz z dietą. Optymalna podaż jest bardzo ważna, ponieważ wahania poziomu jodu w organizmie wpływają na zdrowie.1
Czym jest jod i jakie ma działanie? Jakie jest zalecane spożycie jodu w zależności od wieku? Co jest najlepszym źródłem jodu? Odpowiedzi na wskazane pytania znajdziesz w dalszej części artykułu. Zapraszamy do lektury.
Najważniejsze właściwości jodu – charakterystyka pierwiastka
Jod jest pierwiastkiem istotny z punktu widzenia prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka, chociaż przyjmuje się go w bardzo małej ilości. Najwięcej jodu w naszym ciele znajduje się przede wszystkim w tarczycy. Jest potrzebny głównie do produkcji hormonów tarczycy, tyroksyny i trijodotyroniny, które mają ogromny wpływ na szereg różnych procesów.2
Jod jest też składnikiem wpływającym na układ nerwowy i funkcje poznawcze.
Hormony tarczycy wykazują następujące działanie2:
- wpływają na prawidłowy rozwój i funkcjonowanie mózgu,
- zapewniają prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego i kostnego,
- biorą udział w przemianach różnych składników (np. białek, tłuszczów, węglowodanów, witamin),
- regulują procesy wzrostu i dojrzewania komórek,
- odpowiadają za utrzymanie właściwej temperatury ciała.
Jakie są normy jodu i jak go przyjmować?
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO, World Health Organization) rekomenduje, aby optymalne dzienne spożycie jodu wyglądało następująco1:
- w 1. roku życia – 50 μg/dobę,
- w wieku od 1–5 lat – 90 μg/dobę,
- w wieku 6–12 lat – 120 μg/dobę,
- u młodzieży i osób dorosłych – 150 μg//dobę,
- u kobiet w ciąży i podczas laktacji – 250 μg/dobę.
Z kolei wg norm żywienia dla ludności Polski5 dla dorosłych kobiet i mężczyzn, poziom zalecanego spożycia wynosi 150 μg/dobę, a kobietom w ciąży 220 μg/dobę. Najwięcej potrzebują go kobiety karmiące – 290 μg/dobę.
Jak widać, zapotrzebowanie na jod zależy w dużej mierze od wieku i stanu fizjologicznego. Warto przy tym dodać, że przy mniejszym spożyciu jodków niż 50 μg/dobę gruczoł tarczowy nie jest w stanie utrzymać prawidłowej syntezy hormonów tarczycy. Należy więc dążyć do właściwej podaży jodu, zwłaszcza poprzez dostarczanie go wraz z pożywieniem.1
Właściwy poziom jodu3:
- u dzieci – przyczynia się do prawidłowego wzrostu dzieci,
- u dorosłych – poza wpływem na produkcję hormonów tarczycy, pomaga w utrzymaniu prawidłowych funkcji poznawczych, wspiera metabolizm energetyczny, wspiera działanie układu nerwowego, pomaga zachować zdrową skórę.
Stężenie jodu w organizmie można ocenić, robiąc np. badanie moczu. Warto skonsultować jego wynik z lekarzem.
Jod w diecie – jakie produkty są bogate w jod?
Odpowiednie ilości jodu powinno się przyjmować wraz z pożywieniem. Największe ilości tego pierwiastka występują przede wszystkim w pokarmach pochodzenia morskiego, czyli rybach i owocach morza. Cennym źródłem jodu jest też mleko i jego przetwory. Mniejszą ilością jodu cechują się warzywa, owoce i produkty zbożowe. Aby uzupełnić zapotrzebowanie na ten pierwiastek, najlepiej sięgać po następujące produkty2:
- dorsz świeży,
- mintaj świeży,
- makrela wędzona,
- ser edamski tłusty,
- sardynka w pomidorach,
- tuńczyk w oleju,
- orzechy laskowe,
- brokuły,
- szpinak,
- jaja,
- płatki owsiane,
- czekolada,
- groszek,
- salami,
- mleko,
- wątroba wieprzowa,
- biała kapusta.
Warto też używać soli kuchennej jodowanej.
Kiedy powinno się suplementować jod w tabletkach?
W Polsce w celu zapobiegania i wyrównywania niedoboru jodu obowiązuje powszechny nakaz jodowania soli kuchennej (dodawanie do niej jodku potasu lub jodanu potasu), dlatego u większości osób nie ma konieczności dostarczania dodatkowych ilości jodu niż te, które są przyjmowane wraz z dietą. Polska Komisja ds. Kontroli Zaburzeń z Niedoboru Jodu zaleca jednak profilaktykę niedoboru jodu u noworodków – rekomendowane jest dodatkowe jodowanie preparatów do początkowego i następnego żywienia noworodków (10 μg/100 ml mleka). Suplementy diety z jodem powinny też stosować kobiety w okresie ciąży i kobiety karmiące, zalecana dla nich dawka to 150–200 μg/dobę.1
Suplementacja powinna być prowadzona pod kontrolą lekarza. Specjalista pomoże wybrać odpowiedni produkt i podpowie, jak dawkować jod stosownie do potrzeb.
Leki a podaż jodu
Na koniec warto jeszcze wspomnieć o lekach i środkach kontrastowych zawierających jod. Farmakologiczne dawki jodu, czyli takie, które mogą wielokrotnie przekraczać dobowe zapotrzebowanie, występują w wielu różnych substancjach stosowanych w leczeniu, można się też z nimi spotkać w ramach prowadzonej diagnostyki.1
Do popularnych preparatów z jodem zalicza się m.in. takie jak1:
- radiologiczne środki cieniujące,
- środki odkażające (jodopowidon),
- mocny płyn Lugola.
Najczęściej zadawane pytania dotyczące właściwości jodu i jego roli w organizmie:
1. Na co wpływa jod?
Jod jest przede wszystkim potrzebny do produkcji hormonów tarczycy (tyroksyny T4 i trójjodotyroniny T3) oraz pracy tarczycy. Pośrednio wpływa zatem na prawidłowe funkcjonowanie całego organizmu.
2. Jakie są korzyści po wyrównaniu poziomu jodu w organizmie?
Jedną z ważniejszych korzyści jest wpływ na funkcje poznawcze i układ nerwowy. Istotny jest też wpływ na skórę.
Bibliografia:
- Pyka B., Zieleń-Zynek I., Kowalsa J. i in., Zalecenia dietetyczne dotyczące spożywania jodu — w poszukiwaniu konsensusu między kardiologami a endokrynologami, Folia Cardiologica, 2019, tom 14, nr 2, strony 156–160.
- Przygoda B., Jod, Medycyna praktyczna dla pacjentów, 2012 (witryna internetowa: https://www.mp.pl/pacjent/dieta/zasady/74618,jod (dostęp: 2023.04.02.)).
- Gietka-Czernel M., Profilaktyka niedoboru jodu, Postępy Nauk Medycznych, t. XXVIII, nr 12, 2015.
- Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie, pod redakcją M.Jarosz i inni, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, 2020
