Jod to niezbędny dla życia pierwiastek śladowy, który bierze udział w syntezie hormonów tarczycy, co z kolei wpływa na prawidłowe funkcjonowanie organizmu człowieka. Nasze ciało nie ma zdolności wytwarzania ani magazynowania jodu, w związku z czym musi być on stale dostarczany wraz z dietą. Optymalna podaż jest bardzo ważna, ponieważ zarówno niedobór, jak i nadmiar jodu w organizmie ma szkodliwy wpływ na zdrowie1. Czym jest jod i jakie ma działanie? Jakie jest zalecane spożycie jodu w zależności od wieku? Co jest najlepszym źródłem jodu? Odpowiedzi na wskazane pytania znajdziesz w dalszej części artykułu. Zapraszamy do lektury.
Najważniejsze właściwości jodu – charakterystyka pierwiastka
Jod jest pierwiastkiem niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka. Najwięcej jodu w naszym ciele znajduje się przede wszystkim w tarczycy. Jest niezbędny głównie do produkcji hormonów tarczycy, tyroksyny i trijodotyroniny, które mają ogromny wpływ na szereg różnych procesów2.
Hormony tarczycy wykazują następujące działanie2:
- wpływają na prawidłowy rozwój i funkcjonowanie mózgu,
- zapewniają prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego i kostnego,
- biorą udział w przemianach różnych składników (np. białek, tłuszczów, węglowodanów, witamin),
- regulują procesy wzrostu i dojrzewania komórek,
- odpowiadają za utrzymanie właściwej temperatury ciała.
Jod jest też jednym z najsilniejszych antyoksydantów. Ma ochronne działanie w procesach zapalnych oraz nowotworowych2.
Jakie są normy jodu i jak go dawkować?
Światowa Organizacja Zdrowia (WHO, World Health Organization) rekomenduje, aby optymalne dzienne spożycie jodu wyglądało następująco1:
- w 1. roku życia – 50 μg/dobę,
- w wieku od 1–5 lat – 90 μg/dobę,
- w wieku 6–12 lat – 120 μg/dobę,
- u młodzieży i osób dorosłych – 150 μg//dobę,
- u kobiet w ciąży i podczas laktacji – 250 μg/dobę.
Jak widać, zapotrzebowanie na jod zależy w dużej mierze od wieku. Warto przy tym dodać, że przy mniejszym spożyciu jodków niż 50 μg//dobę gruczoł tarczowy nie jest w stanie utrzymać prawidłowej syntezy hormonów tarczycy. Należy więc dążyć do właściwej podaży jodu, zwłaszcza poprzez dostarczanie go wraz z pożywieniem1.
Czym grozi niedobór jodu? Objawy i skutki
Jod to pierwiastek mający ogromny wpływ na funkcjonowanie tarczycy. Jeśli przyjmujemy go w zbyt małych ilościach, powoduje to przewlekły niedobór jodu, wtedy tarczyca czynnościowo przerasta i zmienia swoją strukturę, co prowadzi do rozwoju niedoczynności tarczycy. Z uwagi na to, że przysadka mózgowa nie hamuje wydzielania hormonu tyreotropowego (TSH), dodatkowo potęguje to przerost gruczołu. Nieprawidłowe powiększenie tarczycy określa się terminem wole tarczycy1.
Skutki niedoboru jodu można podzielić w zależności od grup wiekowych3:
- dla płodu i noworodka – ryzyko poronienia, martwego urodzenia, wad wrodzonych, większej śmiertelności okołoporodowej,
- dla dzieci i młodzieży – upośledzenie rozwoju umysłowego i somatycznego,
- dla dorosłych – upośledzenie funkcji psychicznych, mniejszą wydolność w pracy, rozwój wola guzowatego obojętnego lub nadczynnego.
Stężenie jodu w organizmie można ocenić, robiąc np. badanie moczu. Diagnostyka pozwala wykryć ewentualny niedobór. W razie jego podejrzenia warto skonsultować się z lekarzem.
Nadmiar jodu i konsekwencje z tym związane
Nie tylko zbyt niski poziom jodu w organizmie jest groźny. Szkodliwy jest również jego nadmiar. Nadmierne ilości jodu mogą wywoływać nadczynność tarczycy. Objawy wskazujące na nadmiar jodu to m.in. ślinotok, podrażnienie błon śluzowych układu oddechowego czy zaburzenia ze strony układu pokarmowego takie jak wymioty, biegunka. Przy większych dawkach jodu pojawiają się białkomocz i zaburzenia pracy serca2.
Jod w diecie – jakie produkty są bogate w jod?
Odpowiednie ilości jodu powinno się przyjmować wraz z pożywieniem. Największe ilości tego pierwiastka występują przede wszystkim w pokarmach pochodzenia morskiego, czyli rybach i owocach morza. Cennym źródłem jodu jest też mleko i jego przetwory. Mniejszą ilością jodu cechują się warzywa, owoce i produkty zbożowe. Aby uzupełnić zapotrzebowanie na ten pierwiastek, najlepiej sięgać po następujące produkty2:
- sól kuchenna jodowana,
- dorsz świeży,
- mintaj świeży,
- makrela wędzona,
- ser edamski tłusty,
- sardynka w pomidorach,
- tuńczyk w oleju,
- orzechy laskowe,
- brokuły,
- szpinak,
- jaja,
- płatki owsiane,
- czekolada,
- groszek,
- salami,
- mleko,
- wątroba wieprzowa,
- biała kapusta.
Kiedy powinno się suplementować jod w tabletkach?
W Polsce w ramach profilaktyki niedoboru jodu występuje powszechny obowiązek jodowania soli kuchennej (dodawanie do niej jodku potasu), dlatego u większości osób nie ma konieczności dostarczania dodatkowych ilości jodu niż te, które są przyjmowane wraz z dietą. Polska Komisja ds. Kontroli Zaburzeń z Niedoboru Jodu zaleca jednak profilaktykę niedoboru jodu u noworodków – rekomendowane jest dodatkowe jodowanie żywienia wstępnego i następnego dla noworodków (10 μg/100 ml mleka). Suplementy diety z jodem powinny też stosować kobiety w okresie ciąży i kobiety karmiące, zalecana dla nich dawka to 150–200 μg/dobę1.
Suplementacja powinna być prowadzona pod kontrolą lekarza. Specjalista pomoże wybrać odpowiedni produkt i podpowie, jak dawkować jod stosownie do potrzeb.
Leki a podaż jodu
Na koniec warto jeszcze wspomnieć o lekach i środkach kontrastowych zawierających jod. Farmakologiczne dawki jodu, czyli takie, które mogą wielokrotnie przekraczać dobowe zapotrzebowanie, występują w wielu różnych substancjach stosowanych w leczeniu, można się też z nimi spotkać w ramach prowadzonej diagnostyki1.
Do popularnych preparatów z jodem zalicza się m.in. takie jak1:
- radiologiczne środki cieniujące,
- środki odkażające (jodopowidon),
- mocny płyn Lugola.
Najczęściej zadawane pytania dotyczące właściwości jodu i jego roli w organizmie:
1.Na co wpływa jod?
Jod jest niezbędny przede wszystkim do produkcji hormonów tarczycy (tyroksyny T4 i trójjodotyroniny T3). Pośrednio wpływa zatem na prawidłowe funkcjonowanie całego organizmu.
2.Jakie są objawy braku jodu?
Jednym z objawów niedoboru jodu jest wzrost wagi. Inne możliwe symptomy to uczucie chłodu, brak energii, zmęczenie.
Bibliografia:
- Pyka B., Zieleń-Zynek I., Kowalsa J. i in., Zalecenia dietetyczne dotyczące spożywania jodu — w poszukiwaniu konsensusu między kardiologami a endokrynologami, Folia Cardiologica, 2019, tom 14, nr 2, strony 156–160.
- Przygoda B., Jod, Medycyna praktyczna dla pacjentów, 2012 (witryna internetowa: https://www.mp.pl/pacjent/dieta/zasady/74618,jod (dostęp: 2023.04.02.)).
- Gietka-Czernel M., Profilaktyka niedoboru jodu, Postępy Nauk Medycznych, t. XXVIII, nr 12, 2015.
